W ciągu kilku godzin po przybyciu na wyspę Ischia zostałem zaproponowany przez mężczyznę na Vespie, przeżyłem drobny wypadek samochodowy i zjadłem posiłek tak pyszny, że chciałem ucałować moje palce i powiedzieć: Perfetto! Tutaj, w regionie Kampania w południowych Włoszech, życie opiera się na kontrastach. Jest słynna gorączkowa metropolia Neapol, gdzie zaczęłam swoją podróż; istnieją zrujnowane starożytne miasta Pompeje i Herkulanum, które znajdują się pod Wezuwiuszem, wulkanem, który je zniszczył; istnieją ekskluzywne miejsca docelowe Sorrento, Capri i wybrzeże Amalfi. A potem jest Ischia.
Po raz pierwszy dowiedziałam się o Ischii z dzieł Eleny Ferrante, tajemniczej włoskiej autorki pod pseudonimem, której książki o przyjaźni dwóch dziewczyn z szorstkiej neapolitańskiej dzielnicy stały się niespodzianką międzynarodową sensacją. W pierwszej powieści Mój wspaniały przyjaciel (która niedawno stała się serialem HBO) narratorka Elena Greco po raz pierwszy opuszcza swój dom w Neapolu w latach 50., by spędzić lato na Ischii. Wyspa znajduje się w odległości krótkiej podróży łodzią, ale równie dobrze może znajdować się na innej planecie. Uwolniona od opresyjnej polityki rodzinnej w swoim sąsiedztwie Elena, znana jako Lenù, odkrywa przyjemności słońca i morza, dni spędzanych bezczynnie na plaży. Ischia jest obficie porośnięta roślinnością i ożywiona aktywnością wulkaniczną, pełna ukrytych geologicznych perforacji, które uwalniają opary siarki i sączą gorące, bogate w minerały wody. W tak bujnym, parnym otoczeniu Elena nie może nie zakochać się po raz pierwszy.
Wydawało się więc właściwe, że ledwo postawiłam stopę na Ischii, zanim znalazł mnie zalotnik. Mój przewodnik, Silvana Coppa, rodowity Ischian, wysadził mnie przy grobli łączącej miasto Ischia Ponte z Castello Aragonese, ufortyfikowanym zamkiem zbudowanym tuż przy brzegu na małej, zastygłej bańce magmy wulkanicznej. Silvana powiedziała mi, że w średniowieczu mieszczanie udawali się tam, aby ukryć się przed piratami, erupcjami wulkanów lub jakąkolwiek inną potęgą śródziemnomorską, która chciała skolonizować wyspę w następnej kolejności. Obecnie zamek służy jako muzeum i od czasu do czasu gwiazda ekranowa, występując w Utalentowanym Mr. Ripleyu i adaptacji Mojego genialnego przyjaciela.
Gdy szedłem po grobli, na vespie przejeżdżał mężczyzna w średnim wieku, posyłając mi po drodze dobre staromodne spojrzenie. Potem zjechał na pobocze.
Niemiecki? on zapytał.
Wiadomość, że jestem Amerykanką, wywołała wymyślny pokaz zdumienia — amerykańscy goście wciąż są rzadkością na Ischii, choć może nie tak rzadko, jak się wydawało. Mężczyzna zapytał, ile dni przebywam.
Spędzamy je razem, powiedział. Wskazał z naciskiem na swoją klatkę piersiową. Twój chłopak.
Zaśmiałem się półgrzecznie. Nie podziękowałem i, z coraz bardziej natarczywym Ciaosem, wróciłem do Silvany i czerwono-białego trójkołowca Piaggio, który czekał, by zabrać nas po wyspie. Przekazała moją historię kierowcy Giuseppe. Mówi, że będziemy musieli uważać, żeby cię nie stracić, powiedziała ze śmiechem.
Vintage trójkołowy we Włoszech Zabytkowe trójkołowce Piaggio lub mikrotaksówki to świetny sposób na zwiedzanie wyspy Ischia. | Źródło: Danilo Scarpati
Zgubienie się na Ischii nie wydawało się złym rozwiązaniem, pomyślałem, gdy jechaliśmy w głąb lądu i wspinaliśmy się po zboczu góry, z dala od ruchliwych miasteczek plażowych i termalnych uzdrowisk, które od pokoleń przyciągają Europejczyków. Mijaliśmy winnice, drzewa cytrynowe, palmy i sosny, bugenwille przelewające się przez mury zbudowane przed wiekami z bloków porowatej skały wulkanicznej, czy tufy, dopasowane tak idealnie, że nawet nie wymagały zaprawy. W My Brilliant Friend, Lenù opisuje, jak Ischia dała jej poczucie dobrego samopoczucia, którego nigdy wcześniej nie znałem. Poczułem uczucie, które później w moim życiu często się powtarzało: radość z nowego.
Spędziłam zaledwie kilka dni w rodzinnym mieście Lenù, ale już mogłam odnieść się do poczucia odnowy, które zabrała z Ischii. Okazuje się, że najlepszym sposobem, aby naprawdę docenić taką wyspiarską idyllę, jest przybycie tam z miejsca hałaśliwego, niesfornego, zatłoczonego i niezaprzeczalnie prawdziwego – gdzieś jak Neapol.
Szczerze mówiąc, moje oczekiwania wobec Neapolu nie były wysokie. Mam tendencję do skłaniania się ku zimnym, słabo zamieszkałym, uporządkowanym miejscom, w których ludzie nie mówią rękami – lub w ogóle nie mówią zbyt wiele – w przeciwieństwie do gorących, labiryntowych miast śródziemnomorskich, powszechnie określanych jako piaszczyste, gdzie wszyscy krzyczą na siebie i nie umie się czekać na swoją kolej.
W powieściach Ferrante bohaterowie zawsze puszczają szczyty i rzucają obelgi w neapolitańskim dialekcie, ekspresyjnym patois, niezrozumiałym nawet dla innych Włochów, zlepionym z resztek językowych wszystkich, którzy kiedykolwiek przybyli i wyszli z portu: Greków, którzy założyli miasto około 600 pne; Rzymianie, którzy przybyli później; Bizantyjczycy, Francuzi, Hiszpanie, Arabowie, Niemcy, a po II wojnie światowej Amerykanie, którzy rzucali slangiem jak cukierki. Ferrante nie zawsze stara się przekazać dokładnie to, co mówi się w dialekcie – być może obelgi są zbyt straszne, aby nie-neapolitańczycy mogli je znieść. Ten ognisty temperament znajduje odzwierciedlenie w krajobrazie: ze względu na gęstość zaludnienia u jej podstawy, naukowcy uważają Wezuwiusz za jeden z najniebezpieczniejszych wulkanów na świecie.
Pizza i zakupy w Neapolu we Włoszech Od lewej: Spektakularna pizza na cienkim cieście w 50 Kalò, restauracji w Neapolu; Via San Gregorio Armeno w Neapolu słynie ze sklepów sprzedających tylko presepsi, czyli szopki bożonarodzeniowe. | Źródło: Danilo Scarpati
Ale od razu zacząłem się zdobywać. Kolory dostały mnie pierwsze. Ze swojego balkonu w Grand Hotel Parker, na wzgórzach tony dzielnicy Chiaia, obserwowałem zachodzące słońce ogrzewające twarze spiętrzonych i pomieszanych budynków miasta, wydobywając odcienie, które wydawały się być związane z jedzeniem: masło, szafran, dynia, łosoś, mięta, cytryna. Podwójnie garbowana sylwetka Wezuwiusza w oddali zmieniła się w fiolet, a po drugiej stronie wody mogłem tylko dostrzec postrzępiony zarys Capri wznoszący się ponad warstwą mgły. W porządku, dobrze. Neapol jest ładny.
Następnego ranka wybrałem się na długi spacer z Rosarią Perrellą, trzydziestokilkuletnią archeolog, która wróciła do Neapolu po 11 latach spędzonych w Rzymie i Berlinie. Miałem nadzieję, że pomoże mi zrozumieć to miejsce.
W Neapolu uwielbiamy żyć związani, powiedziała mi Rosaria. Byliśmy w najstarszej części miasta, Centro Storico, a ona zwracała uwagę, że nawet budynki, które nie muszą być połączone, są z dziwacznymi mostami i prowizorycznymi dodatkami uszczelniającymi luki między nimi.
Tak to lubimy, powiedziała. Chcesz wiedzieć, czy twój sąsiad jest w łazience.
Opisywała mój koszmar – choć nawet ja nie mogłam odmówić uroku wąskich, brukowanych tufami uliczek, gdzie pranie łopotało z balkonów, a motorowery krążyły wśród grup ludzi rozmawiających na chodniku. Kelnerzy z tacami z espresso spieszyli, wykonując wizyty domowe. Coś uderzyło mnie w głowę. Był to kosz opuszczany z okna na górze. Facet na ulicy wyjął z niego pieniądze i włożył papierosy.
To miasto warstw i wszystkie się łączą, powiedziała Rosaria. Problematyczni ludzie? Witamy ich! Chciała, żebym wiedział, że chociaż niedawno we Włoszech do władzy doszedł twardy rząd antyimigracyjny, Neapol pozostał przyjazny imigrantom i uchodźcom – postawa ta, podobnie jak lokalny dialekt, jest dziedzictwem stuleci mieszania się kultur.
Niektórzy ludzie są jednak bardziej problematyczni niż inni, a zorganizowana przestępczość od dawna przyczynia się zarówno do złej reputacji Neapolu, jak i jego powolnego rozwoju w porównaniu z innymi dużymi miastami Włoch. Camorra, jak znana jest neapolitańska wersja mafii, jest bardziej zdecentralizowana niż jej sycylijski odpowiednik, z wieloma małymi, klanowymi gangami rywalizującymi o władzę i terytorium. Jak jasno pokazują powieści Ferrante, ta struktura władzy zdominowała miasto w latach pięćdziesiątych, kiedy rodziny z dzielnicy Lenù (uważanej za Rione Luzzati, na wschód od dworca Garibaldi – wciąż nie będącego miejscem w ogrodzie) rzekomo prowadziły sklepy lub prowadziły bary, naprawdę bogacenie się na czarnym rynku, rekina pożyczkowa i wymuszenia.
Wciąż tu są, Rosaria przyznała z Camorry, ale powiedziała, że nie są zainteresowani przeszkadzaniem turystom. Jednak, podobnie jak większość właścicieli firm w mieście, mogą oni skorzystać z nowych tanich lotów przewoźników, które przyciągają zagranicznych gości w poszukiwaniu słońca i żywych, autentycznych włoskich przeżyć.
Zamek Aragoński, Ischia, Włochy Starożytny Castello Aragonese, najważniejszy zabytek Ischii. | Źródło: Danilo Scarpati
Rosaria poprowadziła mnie wąskimi, zacienionymi uliczkami i przez skąpane w słońcu place otoczone kościołami, pałacami i restauracjami pod zadaszeniem. Pokazała mi spokojne prywatne dziedzińce tuż przy najbardziej ruchliwych arteriach i zaprowadziła mnie na ulice znane ze swoich specjalistycznych sklepów, takich jak Via San Sebastiano, gdzie sprzedawane są instrumenty muzyczne, i Port’Alba, gdzie są księgarze.
Na Via San Gregorio Armeno, być może najsłynniejszej ulicy handlowej Neapolu, sprzedawcy sprzedają amulety, magnesy i breloczki w kształcie małych czerwonych rogów, czyli cornicelli, na szczęście. Ale nie możesz kupić jednego dla siebie, powiedziała Rosaria. Ktoś musi ci to dać.
Prawdziwą atrakcją ulicy są jednak sklepy wypełnione szopkami bożonarodzeniowymi, czyli presepi, które katolicy tradycyjnie wystawiają w Boże Narodzenie. Nie są to maleńkie żłóbki, ale rozległe, misternie wykonane modele XVIII-wiecznych miasteczek, niektóre wysokie na kilka stóp, zamieszkane przez rzeźników i piekarzy oraz wszelkiego rodzaju ludzi, którzy dobrze się bawią. Aby jeszcze bardziej urozmaicić swoją presepę, możesz dodać dowolne losowe figurki, które Ci się podobają. Jeśli uważasz, że Elvis, Michaił Gorbaczow lub Justin Bieber powinni uczestniczyć w narodzinach Jezusa, ich wizerunki można łatwo zdobyć na Via San Gregorio Armeno.
To kolory Neapolu jako pierwsze zniszczyły moją zbroję, ale to jedzenie Neapolu całkowicie ją zniszczyło (prawdopodobnie od środka, z powodu rozszerzenia mojej talii). Na kawę Rosaria zabrała mnie do Caffè Mexico, instytucji z pomarańczowym baldachimem w pobliżu Garibaldi, gdzie bariści dali nam espresso ułożone na około siedmiu spodkach każdy – delikatny żart, że jesteśmy ludźmi wysokiej klasy, wyjaśniła Rosaria.
Na rozgrzewkę przed lunchem zabrała mnie do Scaturchio, najstarszej cukierni w mieście, na sfogliatelle: chrupiące, tłuste muszle w kształcie przegrzebków nadziewane słodkim, jajecznym kremem z ricotty i kandyzowanymi skórkami cytrusów. Na lunch poszliśmy do Spiedo d’Oro Trattoria, dziury w ścianie na skraju Dzielnicy Hiszpańskiej. Pop, Enzo, miał wąsy z solą i pieprzem i rozdał hojne porcje makaronu, sałatki i ryb tłumowi przepychającemu się do obsługi przy ladzie. Pięć dolców kupiło mi czubaty talerz makaronu z bakłażanem i pomidorem, a potem silne pragnienie sjesty. Ale w Neapolu odkryłam, że najlepiej jest po prostu dalej jeść. To w końcu maraton węglowodanowy, a nie sprint węglowodanowy, a ja nawet nie dotarłem do pizzy.
Po południu Rosaria zabrała mnie do ogrodu klasztornego klasztoru Santa Chiara, oazy spokoju pośród całego miejskiego chaosu. Wśród filarów i ławek pokrytych majolikami rosną drzewa pomarańczowe i cytrynowe, z których każda jest pomalowana winoroślą, owocami i scenami z XVIII-wiecznego życia: statki i powozy, myśliwi i pasterze, wesele. Czasami to miasto doprowadza mnie do szału, ale jest też to, powiedziała Rosaria. Wskazała szeleszczące liście, zamurowaną ciszę. Po to wróciłem do Neapolu.